[tapchicongthuong] Hướng nghiệp: Hiểu về Bán dẫn - từ khoá “hot” đầu mùa tuyển sinh 2025

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành công nghiệp bán dẫn không chỉ là một tín hiệu đáng mừng cho thấy lĩnh vực này đang phát triển với tốc độ chóng mặt, mà còn là một "cú hích" tạo ra làn sóng cơ hội việc làm mới đầy tiềm năng cho các bạn trẻ. Đây là thời điểm vàng để các bạn trẻ nắm bắt cơ hội, trang bị cho mình những kiến thức, kỹ năng cần thiết để lựa chọn và dấn thân vào lĩnh vực này.

Ngành công nghiệp bán dẫn với những con chip siêu nhỏ được ví như "hạt gạo" nuôi sống toàn bộ hệ sinh thái công nghệ hiện đại trong kỷ nguyên số, đang ngày càng khẳng định vị thế quan trọng, đóng góp không nhỏ vào sự tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu.

Theo Dự báo mới nhất được công bố vào tháng 12/2024 của Tổ chức Số liệu thương mại chất bán dẫn toàn cầu (WSTS), thị trường chất bán dẫn ước tính tăng trưởng 19% trong năm 2024, đạt mức kỷ lục 627 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng lên 697 tỷ USD vào năm 2025.

Tại Việt Nam, thị trường bán dẫn cũng không nằm ngoài xu hướng này, với doanh thu ngành công nghiệp bán dẫn năm 2024 ước đạt 18,23 tỷ USD, tăng trưởng 11,5%. Theo dự báo của Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Đông Nam Á (SEMI SEA), thị trường bán dẫn Việt Nam có thể tăng trưởng hơn 6% trong giai đoạn 2022 - 2027.

Sự tăng trưởng mạnh mẽ của ngành công nghiệp bán dẫn không chỉ là một tín hiệu đáng mừng cho thấy lĩnh vực này đang phát triển với tốc độ chóng mặt, mà còn là một "cú hích" tạo ra làn sóng cơ hội việc làm mới đầy tiềm năng cho các bạn trẻ. Đây là thời điểm vàng để các bạn trẻ nắm bắt cơ hội, trang bị cho mình những kiến thức, kỹ năng cần thiết để lựa chọn và dấn thân vào lĩnh vực này.

Công nghiệp bán dẫn là ngành sản xuất các thiết bị điện tử, máy tính và thiết bị di động bằng việc sử dụng chất bán dẫn. Về cơ bản, bán dẫn là các vật liệu có khả năng dẫn điện không hoàn toàn, cho phép điều chỉnh dòng điện và tín hiệu một cách linh hoạt. Điều này không chỉ giúp tạo ra các mạch tích hợp phức tạp mà còn mở ra cánh cửa cho việc phát triển các sản phẩm và ứng dụng công nghệ cao.

Công nghệ bán dẫn chính là nền tảng cho sự phát triển của nhiều công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, Internet of Things (IoT)` và điện toán đám mây. Những công nghệ này yêu cầu khả năng xử lý thông tin nhanh chóng và hiệu quả và chỉ có thể đạt được nhờ vào các linh kiện bán dẫn tiên tiến.

Ngành công nghiệp bán dẫn bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau, mỗi giai đoạn đều đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và hiệu suất của các sản phẩm cuối cùng.

Tại giai đoạn này, các kỹ sư và nhà thiết kế sử dụng phần mềm chuyên dụng để phát triển các mạch tích hợp trên một chip bán dẫn. Dựa trên những yêu cầu cụ thể của sản phẩm, các kỹ sư sẽ thực hiện việc lựa chọn có hệ thống các phần tử điện tử, kết nối chúng lại với nhau để thực hiện những chức năng thiết yếu. Quá trình này chiếm khoảng 50 - 60% giá trị của một con chip thành phẩm.

Sau khi thiết kế được hoàn thành, các vật liệu bán dẫn sẽ trải qua quá trình xử lý và chế tạo để tạo thành các linh kiện điện tử cụ thể, bao gồm cả chip bán dẫn. Quá trình này thường bao gồm nhiều bước phức tạp, đòi hỏi công nghệ cao cũng như thiết bị tiên tiến. Trong đó, việc sản xuất wafer, còn được biết đến là tấm bán dẫn silicon, đóng vai trò then chốt như một "vật chứa" để khắc các thiết kế chip lên.

Đóng gói và kiểm thử là bước tiếp theo trong quy trình sản xuất, nơi các linh kiện bán dẫn được bảo vệ và chuẩn bị để chuyển giao tới các đơn vị sản xuất khác và người tiêu dùng. Không chỉ đơn giản là việc bọc lại sản phẩm, đóng gói là một quá trình kỹ thuật phức tạp nhằm đảm bảo rằng các linh kiện có thể hoạt động ổn định và bền bỉ trong suốt thời gian sử dụng.

Trong giai đoạn này, các con chip đã được chế tạo ở giai đoạn trước sẽ được xếp lớp và lắp ráp thành các gói có thể gắn lên bảng mạch. Sau khi hoàn tất, các gói này sẽ trải qua các khảo sát và đánh giá ở nhiều điều kiện điện và nhiệt độ khác nhau, nhằm đảm bảo chất lượng trước khi được tích hợp vào sản phẩm cuối cùng.

Giai đoạn này, các linh kiện bán dẫn được lắp ráp vào các thiết bị điện tử cuối cùng như điện thoại, máy tính và nhiều sản phẩm khác. Những sản phẩm này sau đó được chuyển đến các công ty, nhà bán lẻ và người tiêu dùng trên toàn thế giới, phục vụ cho nhiều mục đích sử dụng khác nhau, hoàn thành chu trình trong chuỗi cung ứng chip.

Quá trình này yêu cầu sự phối hợp giữa nhà sản xuất và nhà cung cấp để đảm bảo sản phẩm đến tay người tiêu dùng với chất lượng tốt nhất.

Phát biểu tại Hội nghị phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp bán dẫn được tổ chức tại Hà Nội vào ngày 24/4/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, phát triển nguồn nhân lực cho công nghiệp bán dẫn là "đột phá của đột phá" trong đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Hiện nay, Việt Nam có hơn 50 doanh nghiệp thiết kế vi mạch với đội ngũ nhân lực ước tính hơn 6.000 kỹ sư, công đoạn đóng gói kiểm thử có 7 nhà máy, với khoảng 6.000 kỹ sư và hơn 10.000 kỹ thuật viên; các doanh nghiệp về sản xuất thiết bị và nguyên liệu cho ngành công nghiệp bán dẫn cũng đã bắt đầu đi vào hoạt động.

Theo số liệu tính toán của Bộ Thông tin và Truyền thông, Việt Nam cần ít nhất 50.000 kỹ sư vào năm 2030 để có chỗ đứng trên bản đồ bán dẫn thế giới. Đây cũng là mục tiêu của Chương trình Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050.

Chương trình đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam đào tạo được ít nhất 50.000 kỹ sư, cử nhân phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn trong tất cả các công đoạn của chuỗi giá trị ngành công nghiệp bán dẫn như: thiết kế, đóng gói, kiểm thử và sản xuất thiết bị vi mạch, chất bán dẫn…

Phấn đấu đến năm 2030: Đào tạo ít nhất 50.000 nhân lực có trình độ từ đại học trở lên phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn. Trong đó, đào tạo ít nhất 42.000 kỹ sư, cử nhân; có ít nhất 7.500 học viên thạc sĩ và 500 nghiên cứu sinh; đào tạo ít nhất 15.000 nhân lực trong công đoạn thiết kế, ít nhất 35.000 nhân lực trong công đoạn sản xuất, đóng gói, kiểm thử và các công đoạn khác của ngành công nghiệp bán dẫn; đào tạo ít nhất 5.000 nhân lực có chuyên môn sâu về trí tuệ nhân tạo phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn.

Đào tạo chuyên sâu về công nghiệp bán dẫn cho 1.300 giảng viên của Việt Nam giảng dạy tại các viện nghiên cứu, cơ sở giáo dục đại học, cơ sở hỗ trợ đào tạo và doanh nghiệp.

Tại buổi làm việc với Chính phủ Việt Nam vào ngày 10/12/2024, ông John Neuffer - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp bán dẫn Hoa Kỳ (SIA) đánh giá Việt Nam rất quan trọng và ngày càng quan trọng với ngành bán dẫn của Hoa Kỳ, trong chiến lược của các doanh nghiệp SIA. Đặc biệt, ông John Neuffer bày tỏ sự vui mừng khi thấy Việt Nam đã tập trung vào 1 trong 4 trụ cột quan trọng của ngành bán dẫn, đó là đào tạo nhân lực.

“Đây là một trong những sự khởi động rất sớm, để chuẩn bị cho chặng đường dài sau này”, ông John Neuffer nhấn mạnh, bất cứ quốc gia nào tập trung phát triển nguồn nhân lực, đi đúng hướng và có chính sách đúng đắn sẽ sớm có vị trí quan trọng trong chuỗi cung ứng ngành bán dẫn.

Theo số liệu của Cộng đồng vi mạch Việt Nam, trung bình lương sau thuế trong năm đầu đi làm của kỹ sư thiết kế chip là gần 220 triệu đồng (hơn 18 triệu/tháng) và tăng dần theo từng năm.

Với 5 năm kinh nghiệm, người làm công việc này có thể đạt mức thu nhập trên 330 triệu đồng/năm. Con số này tăng dần lên hơn 800 và 1,3 tỷ đồng nếu có 15 - 20 năm kinh nghiệm.

Thời gian qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học đã chủ động vào cuộc, tích cực triển khai chương trình phát triển nguồn nhân lực cho ngành bán dẫn.

Đại học Bách khoa Hà Nội có 2 chuyên ngành đào tạo trực tiếp và 7 ngành đào tạo gần về thiết kế, sản xuất, đóng gói và kiểm thử, hỗ trợ ứng dụng chip bán dẫn, đó là các ngành: Điện tử Viễn thông, Thiết kế vi mạch, Hệ thống nhúng Điện/Tự động hóa, Cơ điện tử, Kỹ thuật máy tính/Khoa học máy tính, Vật lý kỹ thuật; Vật liệu/Vật liệu điện tử, Công nghệ Vi điện tử và nano.

Từ năm 2024, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội đã tuyển sinh chương trình đào tạo Kỹ sư chuyên sâu đặc thù ngành Công nghệ Kỹ thuật Điện tử Viễn thông về thiết kế và kiểm thử vi mạch. Hiện nay, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội có quan hệ hợp tác với nhiều công ty về thiết kế, đóng gói và kiểm thử vi mạch trong phát triển, cập nhật chương trình đào tạo, tổ chức các hoạt động tham quan, trải nghiệm, thực tập doanh nghiệp, đồng hướng dẫn đồ án tốt nghiệp, tuyển dụng,… Các chương trình liên quan trực tiếp đến đào tạo nhân lực về vi mạch bán dẫn đã nhận được nhiều ý kiến góp ý từ các chuyên gia đến từ Dolphin, Qorvo, Synopsys, ETA,… Đồng thời, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội đã triển khai hoạt động giảng dạy kết hợp giữa giảng viên Nhà trường với các chuyên gia từ doanh nghiệp cho một số học phần chuyên sâu về thiết kế vi mạch.

Cũng từ mùa tuyển sinh trước, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội đã triển khai đào tạo ngành Công nghệ Vi mạch bán dẫn. Chương trình đào tạo hướng tới trang bị cho người học kiến thức và kỹ năng chuyên môn liên quan đến thiết kế, chế tạo và đóng gói, kiểm thử vi mạch bán dẫn tích hợp. Qua đó, nhằm cung cấp nguồn nhân lực chuyên môn cao, đón đầu xu hướng phát triển của ngành công nghiệp nhiều tiềm năng này.

Trường Đại học FPT kết hợp Công ty Cổ phần Bán dẫn FPT thành lập khoa Vi mạch bán dẫn. Chương trình, giáo trình và tiêu chuẩn đào tạo được Trường Đại học FPT dự kiến kết hợp với các trường đại học hàng đầu về lĩnh vực bán dẫn tại Mỹ và Đài Loan (Trung Quốc). Đây là 2 trong tổng số 4 quốc gia và vùng lãnh thổ hàng đầu về chip và bán dẫn toàn cầu.

Năm 2025, Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) dự kiến mở 4 ngành học mới, trong đó có 3 ngành rất gần với lĩnh vực vi mạch bán dẫn, gồm: Công nghệ kỹ thuật Điện tử - Viễn thông định hướng thiết kế vi mạch, Công nghệ vật liệu (chương trình Công nghệ vật liệu và Vi điện tử), Khoa học dữ liệu (chương trình Khoa học và Kỹ thuật dữ liệu).

GS.TS Chử Đức Trình - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết, ở hầu hết chương trình đào tạo của nhà trường trước đó, sinh viên đều có thể tiếp cận với lĩnh vực bán dẫn khi tốt nghiệp như: Công nghệ thông tin, Khoa học máy tính, Trí tuệ nhân tạo; các chương trình gắn kết phần mềm với phần cứng như Mạng máy tính và Truyền thông, Kỹ thuật máy tính, Điện tử viễn thông, Kỹ thuật robot, Cơ điện tử, Cơ kỹ thuật, Vật lý kỹ thuật, Công nghệ vật liệu… Tốt nghiệp những ngành này sinh viên đều có thể tham gia vào các khâu khác nhau trong ngành công nghiệp vi mạch bán dẫn, bao gồm các định hướng thiết kế chế tạo thiết bị tích hợp (IDM), thiết kế không xưởng (fabless design), gia công sản xuất (foundry), thiết kế chế tạo thiết bị và công cụ ứng dụng trong ngành bán dẫn (tool manufacturer).

Trường Đại học Tôn Đức Thắng cũng dự kiến tuyển sinh 7 ngành mới, trong đó có kỹ thuật điện tử - viễn thông (chuyên ngành kỹ thuật thiết kế vi mạch bán dẫn). Trước đó, Trường Đại học Tôn Đức Thắng đã tổ chức thành công Diễn đàn quốc tế về công nghiệp bán dẫn vào ngày 15/1 vừa qua, thu hút nhiều đại biểu, khách mời và diễn giả là các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn, vi điện tử trong và ngoài nước; Lãnh đạo doanh nghiệp từ Mỹ, Đài Loan, Singapore, cùng các viện nghiên cứu và cơ quan chính phủ.

Việc các trường đại học, cả khối công lập và tư thục, tham gia đào tạo nhân lực bán dẫn là một tín hiệu vô cùng tích cực và đáng ghi nhận. Đây là một bước đi quan trọng nhằm đáp ứng nhu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao cho một trong những ngành công nghiệp mũi nhọn của đất nước.

Bên cạnh đó, theo Chương trình Phát triển nguồn nhân lực ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050, 18 trường đại học sẽ được ưu tiên đầu tư ngân sách để hình thành, nâng cấp phòng thí nghiệm bán dẫn. Chính phủ cũng đầu tư 4 phòng thí nghiệm bán dẫn dùng chung, đặt tại hai đại học quốc gia, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia và TP. Đà Nẵng.

Trong năm 2025, Bộ Giáo dục và Đào tạo tiếp tục rà soát, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi bổ sung cơ chế chính sách miễn, giảm học phí và chính sách học bổng đối với học sinh, sinh viên theo học các chuyên ngành đào tạo liên quan đến ngành công nghiệp bán dẫn trong và ngoài nước.

Song song với đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đẩy mạnh và hỗ trợ các trường phổ thông triển khai có hiệu quả giáo dục Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học (STEM), lan tỏa và khuyến khích học sinh, sinh viên theo học STEM. Đây được đánh giá là một bước đi chiến lược vô cùng quan trọng và đúng đắn của Việt Nam nhằm xây dựng một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của ngành công nghiệp bán dẫn trong tương lai.

Có thể khẳng định, nhân lực chất lượng cao là yếu tố quyết định sự thành bại của ngành công nghiệp bán dẫn. Vì vậy, một trong những bước đi của chiến lược quốc gia về công nghiệp bán dẫn là xây dựng để Việt Nam trở thành trung tâm nhân lực toàn cầu về công nghiệp bán dẫn. Mục tiêu Việt Nam không chỉ là tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, mà còn hướng tới xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp bán dẫn tiên tiến, hấp dẫn của khu vực và thế giới, giúp Việt Nam tự chủ và phát triển bền vững trong lĩnh vực này.

Nguồn: Tạp chí Công Thương