Giải pháp nâng cao vai trò của tham vấn tâm lý học đường trong bối cảnh chuyển đổi số

Hoàng Thị Thanh Huyền - Phòng Công tác sinh viên

Nguyễn Thị Ngọc Lan - Khoa Kế toán - Kiểm toán

Tham vấn tâm lý học đường có vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của người học, giảng viên và viên chức trong nhà trường. Trước yêu cầu của chuyển đổi số trong lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo, bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu nhằm mục đích hệ thống cơ sở lý luận liên quan đến tham vấn tâm lý trong bối cảnh chuyển đổi số, những khó khăn và đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động tham vấn tâm lý học đường cho người học.

1. Đặt vấn đề

Khoảng một thập kỷ gần đây, mỗi năm có không biết bao nhiêu sự việc đáng tiếc về môi trường học đường gây xôn xao dư luận, như đánh nhau, lột đồ của bạn, tự tử vì áp lực thi cử, áp lực học tập, xuất hiện những hành động gian lận, cướp giật... Nguyên nhân sâu xa của những sự việc đáng buồn này xuất phát từ việc Nhà trường và gia đình đã không chú ý đến tâm lý của các em khi còn đang ngồi trên ghế nhà trường, đặc biệt là ở lứa tuổi dậy thì (Phổ thông) và sinh viên năm nhất (Đại học) - khi các em đang có những thay đổi lớn về tâm - sinh lý và môi trường học tập. Do đó, việc tham vấn tâm lý học đường giúp các em hiểu rõ giá trị của bản thân đóng vai trò rất quan trọng đối với nhà trường và toàn xã hội.

2. Khái niệm

2.1. Khái niệm “Chuyển đổi số”

Chuyển đổi số trong giáo dục là việc áp dụng công nghệ kỹ thuật vào mục đích đào tạo và giảng dạy của hệ thống hay cơ sở giáo dục. Trong đó, chuyển đổi số trong giáo dục có ba áp dụng cơ bản là: ứng dụng công nghệ trong phương thức giảng dạy, ứng dụng công nghệ trong quản lý và ứng dụng công nghệ trong lớp học. Giáo dục là một trong các lĩnh vực được ưu tiên đầu tư trong chương trình chuyển đổi số quốc gia. Chuyển đổi số trong ngành giáo dục đóng vai trò rất quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động đào tạo của sinh viên. Chuyển đổi số trong ngành giáo dục cần phải có nền tảng công nghệ Quốc gia thống nhất để tất cả mọi người trong ngành giáo dục đều có thể tham gia. Tài nguyên số, học thuật cũng cần phải thực hiện trên công nghệ thống nhất để mọi công việc học tập, giảng dạy, học trực tuyến đem lại hiệu quả tốt nhất.

2.2. Khái niệm “ Tham vấn” và “ Tham vấn tâm lý học đường”

Tham vấn có tên tiếng Anh là “Couselling”. Tham vấn là một quá trình trợ giúp tâm lý, trong đó nhà tham vấn sử dụng vốn kiến thức, kỹ năng chuyên môn và thái độ nghề nghiệp để thiết lập mối quan hệ tương tác tích cực với thân chủ nhằm giúp họ nhận thức được hoàn cảnh có vấn đề để thay đổi cảm xúc, suy nghĩ, hành vi và tìm kiếm giải pháp cho vấn đề của mình.

Tham vấn tâm lý học đường (Shool Counseling) hay còn gọi là tham vấn học đường là công việc giúp đỡ tất cả các người học trong học tập, trong quan hệ xã hội, trong công việc, trong việc nâng cao năng lực cá nhận và giúp đỡ học trở thành người có trách nhiệm và hữu ích. Nhà tham vấn học đường trợ giúp hình thành và tổ chức tất cả những chương trình này cũng như cung cấp các hoạt động can thiệp tham vấn thích hợp.

Tham vấn tâm lý học đường giúp cho người học có khả năng giải quyết được những vấn đề đang đối mặt như học tập, thi cử, mối quan hệ với bạn bè, thầy cô, cha mẹ,… Tham vấn tâm lý sẽ giúp người học tháo gỡ được những vướng mắc, khó khăn trong học tập, cuộc sống. Họ sẽ cảm thấy bình tâm, giảm bớt áp lực, mệt mỏi và từ đó giúp việc học tập hiệu quả hơn, cuộc sống vui vẻ hơn.

Tham vấn tâm lý học đường cho học sinh, sinh viên (Nguồn internet)

3. Một số khó khăn về tâm lý học đường trong sinh viên hiện nay

3.1. Về tình yêu và giới tính

Nếu như trước đây, tình yêu học trò được xem là tình cảm trong sáng, ngây thơ thì hiện nay đã có nhiều thay đổi, có xu hướng trở thành trào lưu của giới trẻ hiện nay. Cùng với sự phát triển của mạng internet, sinh viên được tiếp xúc với những hình ảnh và thông tin đa chiều từ mạng xã hội, dẫn đến tình trạng đi quá giới hạn, gây ảnh hưởng đến học hành, sức khỏe cũng như đời sống tinh thần cho các em. Thực tế cho thấy đã có nhiều sinh viên nữ phải nghỉ học vì mang thai ngoài ý muốn hay đến những bệnh viện và trung tâm y tế để “giải quyết hậu quả”.

Bên cạnh đó, sự lo lắng ngộ nhận về giới tính bản thân cũng là một trong những vấn đề xảy ra ở nhiều sinh viên. Một số em nghi ngờ về giới tính của bản thân, khó khăn trong chấp nhận giới tính của bản thân, lo lắng trước sự kỳ thị về giới tính của bạn bè…

3.2. Về sức khỏe tâm thần

Tổng hợp số liệu từ các chuyên gia phân tích tâm lý cho thấy:

Hiện nay, học sinh, sinh viên gặp vấn đề về tâm lý như lo âu, trầm cảm, căng thẳng chiếm phổ biến (Nguồn internet)

3.3. Về việc tham gia vào các tệ nạn xã hội

Bên cạnh bạo lực học đường, sự tham gia của sinh viên vào các tệ nạn xã hội như: sử dụng ma túy, sử dụng các chất kích thích, vi phạm trật tự an toàn giao thông, trộm cướp… cũng đang được báo động. Theo số liệu thống kê do Cục Phòng, chống tệ nạn xã hội (Bộ Lao động - Thương Binh và Xã hội) phối hợp với Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến phát triển cộng đồng (SCDI) khảo sát, công bố tháng 7/2017 có đến 8% người nghiện ma túy ở độ tuổi vị thành niên, học sinh. Trong dịp hè, nguy cơ tệ nạn học sinh, sinh viên có xu hướng gia tăng, nhất là tệ nạn phát sinh từ mê game, hút “bóng cười”, cờ bạc, uống rượu, bia…

Sinh viên tham gia vào các tệ nạn xã hội có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau như: tâm lý muốn khẳng định bản thân, thiếu kỹ năng sống, bị lôi kéo dụ dỗ, thiếu sự quản lý của gia đình, nhà trường. Sự tham gia của sinh viên vào các tệ nạn xã hội không chỉ đe dọa tình hình an ninh trật tự xã hội và nhà trường mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tình hình học tập và sự phát triển nhân cách của sinh viên. Do vậy, đây là một trong những vấn để cần phải được cộng đồng xã hội, nhà trường và gia đình quan tâm giải quyết.

4. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả tham vấn tâm lý học đường cho sinh viên

Từ các phân tích trên, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động tham vấn tâm lý, cụ thể như sau:

4.1. Nâng cao nhận thức về vai trò của tham vấn tâm lý học đường

Ở tuổi sinh viên, áp lực học tập, áp lực cuộc sống xa nhà và những mối quan hệ phức tạp, một số trường hợp gặp vấn đề về thể chất, giới tính nếu không được tham vấn kịp thời có thể dẫn đến khủng hoảng tâm lý, có ý định tự sát và tiến hành tự sát. Thực tế trong trường đại học đã xảy ra không ít vụ sinh viên tự tử do những bế tắc về tâm lý không kịp thời được giải tỏa. Do đó, tham vấn tâm lý học đường là một việc làm cần thiết không chỉ trong các trường phổ thông mà còn ở các trường đại học. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch hoạt động tham vấn cụ thể theo từng năm học, đa dạng hóa các hoạt động tham vấn học đường cho giảng viên, sinh viên và khi cần thiết cho cả phụ huynh.

4.2. Rèn luyện các kỹ năng tham vấn tâm lý

Người tham vấn cần nắm vững và thực hành thành thạo, linh hoạt các kỹ năng tham vấn cơ bản và chuyên sâu như:

- Kỹ năng lắng nghe: Là khả năng vận dụng kiến thức, kinh nghiệm vào việc tập trung lắng nghe, quan sát tinh tế, chú ý để hiểu cảm xúc, suy nghĩ thực sự của sinh viên trong những điều mà sinh viên chia sẻ. Thực hiện tốt kỹ năng lắng nghe giúp tạo lập mối quan hệ tốt đẹp giữa sinh viên và người tham vấn và giúp người tham vấn nắm bắt được đầy đủ, chính xác vấn đề sinh viên đang gặp phải.

- Kỹ năng đặt câu hỏi: Sử dụng tốt kỹ năng đặt câu hỏi sẽ tạo ra sự tương tác, giao tiếp tích cực, thu thập thông tin về vấn đề của sinh viên; hiểu được những suy nghĩ, quan điểm của sinh viên đồng thời giúp sinh viên nhận thức được về bản thân và hoàn cảnh, khơi gợi điểm mạnh, tiềm năng của sinh viên trong việc tự giải quyết vấn đề của mình. Tham vấn viên cần vận dụng linh hoạt kỹ năng đặt câu hỏi đóng, câu hỏi mở, câu hỏi về cảm xúc, hỏi về nguyên nhân, câu hỏi giải pháp…

- Kỹ năng cung cấp thông tin: Để cung cấp được thông tin tốt cho sinh viên, người tham vấn cần chủ động trau dồi kiến thức chuyên môn, nắm vững các quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, của nhà trường, của khoa, rèn luyện kỹ năng truyền đạt thông tin rõ ràng, mạch lạc khi tham vấn cho sinh viên. Các em sẽ lựa chọn cách giải quyết tốt nhất cho chính mình từ thông tin được cung cấp với sự hỗ trợ của cố vấn học tập. Điều này sẽ góp phần giải tỏa những cảm xúc tiêu cực và tạo ra một trạng thái tâm lý thoải mái hơn cho sinh viên trong thời gian học tập.

- Kỹ năng khích lệ: Tư vấn viên thấu hiểu vấn đề của sinh viên, khuyến khích và hỗ trợ sinh viên tự tin vào bản thân giúp sinh viên nâng cao nhận thức và năng lực tự giải quyết vấn đề của mình. Người tham vấn cần khích lệ, động viên sinh viên với những thay đổi tích cực của các em, dù chỉ là bước thay đổi nhỏ, tán thành với những suy nghĩ đúng đắn của sinh viên, giúp sinh viên cảm thấy có động lực để tiếp tục. Sự khích lệ được thể hiện thông qua ngôn ngữ có lời và cả cử chỉ, hành động. Ngoài kỹ năng khích lệ, cố vấn học tập còn hỗ trợ sinh viên giải quyết vấn đề bằng cách gợi ý và phân tích cho sinh viên thấy rõ lợi ích của từng giải pháp trong trường hợp của các em, hoặc kết nối, giới thiệu sinh viên đến những địa chỉ (Khoa, Phòng, Trung tâm), hoặc kết nối sinh viên với các cá nhân có thể hỗ trợ các em trong giải quyết vấn đề. Trừ những trường hợp thực sự cần thiết, các thông tin mà sinh viên chia sẻ cần được tham vấn viên đảm bảo tính bảo mật, tôn trọng riêng tư cá nhân.

4.3. Phát triển đội ngũ chuyên gia tâm lý trường học

Các vấn đề của sinh viên trong trường học có thể xảy ra với bất kỳ sinh viên nào, ở bất kỳ trường học, cấp học nào. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không phải trường học nào cũng có đội ngũ chuyên gia tâm lý trường học để trợ giúp sinh viên một cách khoa học và bài bản. Đội ngũ này hiện mới chỉ xuất hiện ở một số trường học ở các thành phố lớn hoặc ở một số trường có quy mô, có điều kiện. Thực tế đặt ra yêu cầu cần phải phát triển đội ngũ chuyên gia tâm lý trong trường học để việc trợ giúp sinh viên giải quyết hiệu quả các vấn đề trong trường học.

Tư vấn tâm, sinh lý và chăm sóc sức khỏe sinh sản cho các bạn sinh viên tại Đại học Công nghiệp Hà Nội

4.4. Xây dựng chiến lược đào tạo quan tâm đến tham vấn tâm lý học đường

Các trường nghiên cứu để đưa chương trình tham vấn học đường chính thức vào trong những hoạt động của nhà trường, quy định về sự phối hợp và những vấn đề liên quan giữa nhà trường - giảng viên - sinh viên với nhà tham vấn. Với những trường có khoa chuyên ngành đào tạo về tâm lý học cần chỉ đạo nghiên cứu và soạn thảo chương trình đào tạo tham vấn học đường, ngắn hạn và dài hạn, trên cơ sở tham khảo các chương trình đào tạo của các trường đại học trên thế giới để đảm bảo có được một chương trình chất lượng, chuyên nghiệp và đầy đủ. Tham vấn học đường cần đưa vào là một nội dung sinh hoạt cố vấn học tập.

4.5. Giải pháp nâng cao vai trò tham vấn tâm lý học đường vận dụng chuyển đổi số

Vai trò của nhà trường trong việc hỗ trợ và tạo điều kiện cho các em được tham vấn tâm lý luôn được đề cao. Để có thể giúp cho sinh viên có được tâm lý thật tốt để hoàn thành xuất sắc việc học tập, xây dựng các mối quan hệ lành mạnh và phát triển tốt trong tương lai thì nhà trường cần xây dựng một số giải pháp sau:

- Tiến hành các đợt khảo sát định kỳ nhằm tìm hiểu và nắm rõ được các vấn đề sức khỏe tâm lý mà sinh viên đang gặp phải.

- Thực hiện sàng lọc để kịp thời phát hiện các bất ổn trong tâm lý và thể chất của các em. Nhờ đó sẽ dễ dàng hơn trong việc tham vấn tâm lý, áp dụng các biện pháp cải thiện phù hợp.

- Thường xuyên tổ chức các chương trình với mục đích giúp các em trang bị đầy đủ những kỹ năng, kiến thức cần thiết để đối phó với những vấn đề khó khăn trong học tập lẫn cuộc sống.

- Tổ chức hội thảo chuyên đề về tâm lý.

Bên cạnh những kiến thức, kỹ năng, lưu ý tham vấn tâm lý học đường thông thường, để hoạt động tham vấn tâm lý học đường trong bối cảnh chuyển đổi số hiệu quả, tác giả đề xuất một vài giải pháp cho quá trình chuyển đổi số các hoạt động tham vấn tâm lý học đường như sau:

- Hoàn thiện các chính sách liên quan đến môi trường mạng như: an toàn thông tin mạng.

- Các trường cần có đầy đủ hệ thống máy móc thiết bị công nghệ và các ứng dụng của khoa học công nghệ tiến bộ. Đây là yêu cầu đầu tiên đáp ứng có thể ứng dụng, triển khai các hoạt động tham vấn tâm lý học đường trong bối cảnh chuyển đổi số.

- Nhà tham vấn cần có kiến thức, kỹ năng đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số. Trước hết là kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trên các thiết bị công nghệ như (smartphone, máy tính, laptop…), kỹ năng an toàn thông tin, kỹ năng khai thác, sử dụng hiệu quả các ứng dụng phục vụ công việc, cập nhật những tiến bộ khoa học công nghệ 4.0 trên các công cụ thiết bị như: Big Data, Intenet vạn vật (IoT), ứng dụng thực tế ảo (VR), thực tế ảo tăng cường (AR), chủ động đổi mới, cập nhật các phương thức giao tiếp hiện đại của người học để gần gũi với các con hơn như mạng xã hội Facebook, Zalo… tạo ra những trải nghiệm thực tế “thật” hơn cho công việc tham vấn tâm lý học đường.

5. Kết luận

Trong quá trình học tập, dưới sự tác động của các yếu tố chủ quan và khách quan, sinh viên luôn phải đương đầu với nhiều vấn đề cần giải quyết. Quan tâm trợ giúp sinh viên kịp thời, giải quyết hiệu quả các vấn đề gặp phải tại trường học là một trong những việc làm quan trọng và có ý nghĩa to lớn giúp sinh viên có môi trường học tập lành mạnh trước yêu cầu về chương trình chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, trong đó có các bước chuyển đổi số lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo.

Tham vấn tâm lý học đường là hoạt động cần thiết, góp phần cùng với giáo dục kiến thức, kỹ năng của trường đại học đào tạo nên những con người có đủ phẩm chất đạo đức, vững về chuyên môn, khỏe mạnh về tinh thần phục vụ xã hội trong tương lai. Những người làm tham vấn học đường cần ý thức rõ về trách nhiệm, nhiệm vụ và giá trị nghề nghiệp, luôn có ý thức tự học hỏi, tự đào tạo và sẵn sàng tham gia các hoạt động tham vấn.

Tài liệu tham khảo:

1. Tham vấn tâm lý học đường - lịch sử và phát triển, từ: http://welink.vn/tham-vantam-ly-hoc-duong-lich-su-va-phat-trien.html.

2. Bùi Thị Huế, Bùi Đức Thịnh, Vũ Thị Tuyết Lan (2022), Chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo: Thực trạng và giải pháp, Tạp chí Khoa học Công nghệ Việt Nam.

3. Thủ tướng Chính phủ (2020), Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 03/6/2020 về Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030.